عروسک وسیله کشف و شهود است

مدرس کارگاه آموزشی ' نمایش عروسکی خلاق' در بوشهر

عروسک وسیله کشف و شهود است

به بهانه‌ی برگزاری کارگاه 'نمایش عروسکی خلاق' در بوشهر با بهناز مهدی‌خواه مدرس دوره به گفتگو نشسته‌ایم ..

... همه‌ی ما در کودکی خود روز و شبهایمان را با عروسک‌هایمان گذرانده‌ایم. عروسک‌هایی که محرم رازها، شادی‌ها و غم‌ها و آرزوهای کودکانه‌مان بوده‌اند. به حرف‌های ما گوش کرده‌اند و به رویاها و تخیلات ما جامه‌های رنگارنگ پوشانده‌اند.

در هفته‌ای که گذشت؛ کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان استان بوشهر مهمان کسی بود که نه تنها روزگار کودکی‌اش را بلکه دنیای بزرگسالی خود را با همین عروسک‌ها ساخته و البته به رویاهای کودکان ما جان تازه‌ای می‌بخشد..

سلام... لطفاً خودتان را معرفی کنید:

سلام. بهناز مهدی‌خواه هستم.. بله من همیشه با عروسک‌ها بوده‌ام... با آنها زندگی می‌کنم.. تحصیلات آکادمیک من کارشناسی تاتر عروسکی و کارشناس ارشد کارگردانی از دانشگاه هنر تهران می‌باشد. پانزده سال است که به طور حرفه‌ای به طراحی وساخت عروسک، کارگردانی، نویسندگی و بازیگری در تئاتر عروسکی (یونیما) را به عهده دارم و به صورت مستمر اجراهای متعددی را در فستیوال‌های ملی و بین‌المللی در داخل و خارج کشور داشته‌ام و ضمنا در وادی تدریس در مراکز مختلف فرهنگی و هنری و از آن جمله مرکز آفرینشهای هنری و تئاتر کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان کشور فعالیت دارم.

به بوشهر خوش آمدید... از دوره آموزش نمایش عروسکی خلاق در اینجا بگویید.

مطابق طرحی که در مرکز آفرینش‌های هنری و تئاتر کشوری تصویب شده‌است؛ من و همکارانم دوره‌های نمایشنامه‌نویسی و تئاتر خلاق عروسکی را در مراکز کانون برگزار نموده ایم.. این روزها در خدمت مربیان عزیز بوشهری هستیم.. در این دوره سه روزه به ساخت عرسک‌های مختلف نمایشی پراخته شد... ضمن آنکه فنون عروسک‌گردانی، طراحی صحنه، اتودهای کارگردانی و همچنین دیدن و تحلیل نمایش‌های عروسکی برجسته جهانی در برنامه کاری ما قرار گرفت..

پس همه این فعالیت‌ها پیرامون عروسک بوده است؟

بله..

رابطه عروسک و انسان‌ها.. و تئاتر عروسکی....

عروسک اولین ابزار در دسترس انسان است. اولین ابزاری که کودک با آن همذات پنداری می‌کند. با او بدون واسطه و مستقیم ارتباط برقرار می‌کند. حرف‌هایش را به او می‌زند و به صدای او گوش می‌سپارد.. آنچه را بخواهی او بداند می‌توانی از زبان عروسکش به او بگویی و به آگاهی‌های او بیفزایی.. پس عروسک جزیی از وجود و درون  هر کودکی است...

فقط کودکی؟

خیر.. عروسک وسیله کشف و شهود است پس از خردسالی و کودکی تا... پیری او با ما همراه است.. از این جهت است که کسی که کار و حرفه‌‌اش گرداگرد عروسک نمایشی می‌چرخد باید مخاطب‌سنجی دقیق داشته باشد.. مثل اروپای شرقی؛ از آنجایی که بلیط تماشای تئاتر عروسکی در سبد هر خانواده وجود دارد؛ تئاتر عروسکی آنجا پاسخگوی هر نیاز در هر دوره سنی است..

در صحبت‌های خود از عروسک نمایشی گفتید..تفاوتی بین عروسک و عروسک نمایشی وجود دارد؟

بله.. بین این دو کاملا تفاوت وجود دارد.. هر عروسک دنیای خاص به خود را دارد.. در دوره‌های آموزشی که با مربیان داشتم شاهد عروسک‌هایی بودم که با طرح و نقش زیبا و گاه با المان‌های اقلیمی خاص به یک منطقه ساخته شده بود..عروسک‌های زیبایی بودند اما جذابیت نمایشی نداشتند.

جذابیت نمایشی؟

جذابیت خاص یک عروسک نمایشی است که در فانتزی، جادو و قابلیت حرکت خلاصه می‌شود.. این خصایص در عروسک‌های صرفاً زیبا وجود ندارد و جزء هنرهای دستی به شمار می‌آیند ودر هنرهای نمایشی حرفی برای گفتن ندارند.. طبعا حس زیباشناختی کودکی که این عروسک زیبا را در یک صحنه نمایشی می‌بیند تا دقایق اولیه‌ی اجرا تأمین می‌شود اما این کودک مسحور این عروسک نمی‌شود و کودک از تئاتر جدا می شود و در این صحنه ما عملا تئاتری نخواهیم داشت...

در این زمینه چه پیشنهادی برای مربیانی که قصد دارند به طراحی و ساخت عروسک‌های نمایشی بپردازند؛ دارید؟

مربیان ما انسان‌های بسیار متعهد، عاشق کودکان و بسیارخلاق هستند.. اما باید گفت که تعهد و خلاقیت بدون داشتن فن و علم به نوعی رکود به وجود می‌آورد.. عروسک‌ها در نمایش عروسکی باید خلاقانه با اصول و کار آمد باشند. کار آمد بودن عروسک‌ها هم در جادویی بودن آنهاست. اینکه عروسک‌ها با حرکت خود و نیروی اسرار آمیز داشتن و فانتزی بتواند عروسک‌گردان و تماشاگر را مسحور خود گرداند.. او را به لذت و ثبات برساند.. نباید خلاقیت را در انحصار استفاده از مواد خاص و دور از دسترس و نیز آنچه امروزه مواد دورریختنی و در دسترس نامیده می‌شود؛ درآورد. از مواد برای ساخت عروسک باید شناخت کافی داشت علم مواد و چگونگی ترکیبات و کارایی هر یک را در عروسک مورد نظرمان باید یاد بگیریم.. و آن را با ایده نمایشی و صحنه نمایشی، هماهنگ نماییم.. من همیشه مثالی می‌آورم و آن این است که یک پیرزن را در نظر بگیرید.. در همه جا برای این شخصیت دو گیس بافته که از دوسوی روسری بیرون افتاده؛ با یک عینک با صدایی نرم و مهربان و یک عصا در نظر گرفته می شود. اما باید دید آیا در این شخصیت می توان لااقل سه خصوصیت بارز اخلاقی یافت که برای ساخت عروسک کارایی داشته باشد و عروسک ساخته شده نمود این شخصیت باشد؟

عروسک باید شخصیت‌پردازی شده باشد.. مثلا دست‌های بزرگ یک عروسک را می توانیم نماد شخصیتی دست و دل باز در نظر بگیریم و...

دغدغه بساری از مربیان حضور پر رنگ در جشنواره‌ها ست... به نطر شما جشنواره‌ها تا چه میزان به تئاتر عروسکی کمک می‌کند و به دانش مربیان می‌افزاید؟

نظر بر این است که تئاتر عروسکی را از جشنواره زدگی رهایی دهیم. جشنواره‌ها به سبب الگو پذیری مربیان و نابودی خلاقیت ؛ مخربند.. فستیوال‌ها نباید به عنوان هدف تئاتر عروسکی مطرح شود بلکه باید مسیر محکمی باشند که مارا به هدف اصلی مان رهنمون کند. هدف اصلی ما ارتباط با مخاطبان خصوصاً کودکان و نوجوانان و پیوند دادن آنها با زندگی و مفاهیم اجتماعی و آموزشی در بستر لذت و درک است.

به نظر شما رسیدن به این هدف را چگونه می‌توان در بوشهر پیگیری کرد؟

ببینید من در بوشهر مکان‌های بالقوه زیادی را اعم از سالن‌های روباز ساحلی یا سالن‌های بسته ، سالن‌های چند منظوره در نهادهای مختلف فرهنگی و هنری دیدم که با وجود پتانسیل پرقدرت تاتری که در این استان به چشم می‌خورد خالی از هر شور و هیجان تئاتر عروسکی است.. باید از ذوق و اندیشه مردم هنر دوست بوشهر استقبال کرد.. و با تلاش و جدیت و با بهره‌گیری از دانش جهانی تئاتر عروسکی و زبان مشترک و پر قدرت بین‌المللی شعله‌ی این مشعل را همیشه روشن نگه داشت..

و بوشهر...؟

بوشهر.. بوشهر.. بوشهر.. زیباتر از تصوراتم بود.. بافت سنتی، فرهنگ غنی مردمانش، دریا و جوش و خروش مردم ومهربانی و گرمای رفتارشان، مرغان زیبای دریایی، جریان پر قدرت زندگی در بازار ماهی فروش‌ها.. بازار خرما.. عطاری‌ها... صدف‌های ریشهر.. خوردن چای و رنگینک در لنج با مربیان سرزنده کانون را هیچ گاه از یاد نمی‌برم..

 

تنظیم گفتگو: حمیده ناجی